Zdolność tworzenia bliskich więzi emocjonalnych z wybranymi osobami jest podstawowym elementem natury ludzkiej. Rodzina jest pierwszą grupą społeczną, która pojawia się w centrum tożsamości dziecka. Rozwój umysłowy, dobre samopoczucie i stabilność zależą właśnie od niej. Sprawia, że wszyscy jego członkowie czują się bezpieczni i połączeni ze sobą. Daje to komfort posiadania ludzi u swego boku w trudnych czasach, pomagając nam radzić sobie ze stresem. Jakość wczesnych więzi uczuciowych dziecka i ich konsekwencje dla późniejszego funkcjonowania społecznego i emocjonalnego to problem ważny dla rozumienia różnorodnych nieprawidłowości występujących w zachowaniu dzieci i młodzieży.

Jak tworzy się więź?

Dziecko przychodzi na świat biologicznie zaprogramowane do tworzenia więzi z innymi, ponieważ pomaga mu to przetrwać. Ma wrodzoną potrzebę przywiązania do jednej głównej postaci, z którą ma częste interakcje i która jest dla niego źródłem bogatej stymulacji sensorycznej. Według Johna Bowlby’ego brytyjskiego psychoanalityka, przywiązanie występuje, gdy dziecko przejawia silną skłonność do szukania kontaktu z konkretną osobą szczególnie podczas, gdy jest przestraszone, zmęczone albo chore.

Jakie są wzorce przywiązania?

Wczesnodziecięce przywiązanie funkcjonuje jako swoista matryca, na podstawie której tworzone są kolejne więzi w dorosłym życiu. Styl przywiązania definiuje poziom poczucia zaufania i bezpieczeństwa w związkach międzyludzkich.

Mary Ainsworth psycholog, która była współtwórcą teorii przywiązania zaproponowała podział na trzy wzorce:

Bezpieczny – związany z doświadczaniem przez dziecko poczucia bezpieczeństwa
w relacji z matką. Owo bezpieczeństwo przejawia się w dostępności, odpowiadaniu na sygnały wysyłane przez dziecko, przewidywalności opiekuna we wczesnych miesiącach życia. Dziecko czuję się zaopiekowane, ponieważ matka zachowuje wrażliwość na jego sygnały, szczególnie wtedy, gdy dziecko potrzebuje uspokojenia i komfortu. Matka jest tzw. bezpieczną przystanią, którą niemowlę opuszcza bez lęku, aby poznawać, doświadczać i ciągle się rozwijać, a do której powraca w momencie zagrożenia czy zmęczenia. Te dzieci jako osoby dorosłe mają największą zdolność do tworzenia satysfakcjonujących i trwałych relacji z drugim człowiekiem. Są ufne oraz szczere. Potrafią zwracać się o pomoc do swoich bliskich.

Lękowo – ambiwalentny: kształtuje się wtedy, kiedy dziecko doświadcza niepewności co do tego, czy opiekun będzie pomocny, dostępny w sytuacji, gdy będzie potrzebny. Wskutek dostarczanej niepewności dziecko przeżywa lęk separacyjny, wykazuje tendencje do przywierania (dąży do kontaktu fizycznego), natomiast aktywność związana z odkrywaniem otoczenia zanika. Do wystąpienia tego typu przywiązania przyczynia się opiekun nieprzewidywalny, w pewnych sytuacjach dostępny i pomocny a w innych nie, bądź stosujący separacje i groźby porzucenia jako formę kontroli nad dzieckiem. Zaniepokojone dziecko bez przerwy sprawdza, czy matka znajduje się w pobliżu. W dorosłym życiu takie osoby mogą mieć trudności związane z podważaniem czyjejś miłości, są bardzo zazdrośni oraz zatroskani o to, czy są kochani naprawdę. Czują się niedoceniani przez inne osoby.

Lękowo – unikający: definiuje go brak zaufania do matki. Dziecko spodziewa się, że nie może polegać na jej wsparciu, kiedy tego potrzebuje. Przewidując przyszłe zranienie, stosuje zachowania obronne i unika bliskiego kontaktu z matką. Formowanie się takiego wzorca może świadczyć o braku obecności fizycznej i psychicznej najważniejszej osoby dla dziecka. Matka może być zarówno ingerująca wobec dziecka, jak i odrzucająca. Konsekwencją tego wzorca może być postawa nieufna, zdystansowana. Takie osoby w przyszłości mogą mieć problem z okazywaniem emocji, mogą także ukrywać swoje potrzeby.

Jak interakcje opiekunów wpływają na kształtowanie myśli dziecka o sobie i o innych?

Prawidłowość relacji rodzic-dziecko jest zauważalna poprzez równowagę między dwoma przeciwstawnymi dążeniami dziecka, a mianowicie do bliskości i eksploracji. W tej sytuacji opiekun, zapewniając bezpieczeństwo pozwala dziecku na swobodne odkrywanie świata. Peter Fonagy, brytyjski psychoanalityk dowiódł, że dziecko jest w stanie stworzyć inne style przywiązania z dowolnym opiekunem. Jakość więzi jest kluczowym elementem. Biernie spędzany czas i podstawowa opieka nie są wystarczające. Pierwszorzędna okazuje się zabawa, czyli dostosowanie, oraz odpowiadanie na uczucia i myśli dziecka. Poprzez zabawę można odzwierciedlać i kontenerować emocje dziecka, co w przyszłości przełoży się na zaufanie, przywiązanie i poczucie bezpieczeństwa.

Zachowania opiekunów w stosunku do dziecka wpływają na jego przekonanie o sobie i innych. Jeżeli dziecko jako niemowlę spotykało się z akceptacją swoich wysiłków związanych z poszukiwaniem bliskości, to tworzy wewnętrzny model siebie jako osoby wartościowej i skutecznej. Innych ludzi postrzega jako dostępnych, zainteresowanych i kochanych. Ma świadomość, że jest zdolne do dawania, jak również przyjmowania miłości. W przypadku, gdy potrzeby przywiązaniowe nie są zaspokajane, to dziecko może uważać siebie za nieinteresujące, niechciane i mało wartościowe. Inni ludzie dla niego sprawiają wrażenie niedostępnych, odtrącających i wrogich. Powyższe modele wewnętrzne mają wpływ na rozwój osobowości dziecka. Im dłużej dziecko żyje w niekorzystnym dla siebie środowisku, tym zmiana jest trudniejsza, ale nie jest wykluczona. Późniejsze doświadczenia odgrywają równie ważną rolę, ponieważ ciepła, empatyczna relacja, może sprawić, że dziecko przejmie stabilniejszy obraz świata.

Jakie cechy charakteryzują rodzinę o silnych więziach?

Ma dobrą komunikację. Zdrowa rodzina mówi i słucha każdego ze swoich członków. Zachęca zarówno dorosłych, jak i dzieci, aby mieli wpływ na podejmowanie decyzji, dzielili się swoimi opiniami lub mówili o swoich oczekiwaniach i rozczarowaniach.

Dzieli się uczuciem wspólnoty. Członkowie rodziny mają wspólne przekonania i dlatego czują się połączeni ze sobą. To poczucie podobieństwa daje psychologiczną afirmację i ma się satysfakcję z bycia razem z ludźmi o podobnych poglądach.

Spędza czas ze sobą. Codziennie dbają o to, by zjeść co najmniej jeden wspólny posiłek. Lubią wspólnie spędzać czas np. się wspólnie bawić, chodzić w góry, jeść na mieście lub po prostu dyskutować. Aktywnie angażują się w swoje życie, ale wiedzą, gdzie wytyczyć granicę.

Daje przykład. Starsi podążają za tym, czego uczą młodszych członków rodziny. System wartości jest tworzony na przykładzie.

Występuje wsparcie członków rodziny. Rodzina wspiera w walce i jest z bliską osobą przy podejmowaniu trudnych decyzji. Dobrze zgrana rodzina nie dyskryminuje swoich członków rodziny i odpowiada na potrzeby wszystkich.

Skupia się na dobrym samopoczuciu każdego członka rodziny. Bliscy w rodzinie pracują jako zespół, aby chronić i dbać o siebie nawzajem. Tylko uczucie wzajemnej miłości może zmotywować ludzi do kompromisu w kwestii wygody dla szczęścia ich rodziny.

Okazuje odporność. Każda rodzina przechodzi przez wzloty i upadki w swoim życiu i dzieli się wzajemnie bolesnym doświadczeniem. Żadne trudne doświadczenie nie rozluźnia więzi.

Bibiografia:

Żechowski, C., Namysłowska, I. (2010). Teoria przywiązania a rozwój zaburzeń psychicznych.

B. Józefik, G. Iniewicz (red.), Koncepcja przywiązania. Od teorii do praktyki klinicznej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Segal, H. (2005). Wprowadzenie do teorii Melanie Klein. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Bretherton, I. (1992). The Origins of Attachment Theory: John Bowlby and Mary Ainsworth. Developmental Psychology, 28 s. 759-775 (tłum. M. Stobiecka).

Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowane bez zgody prawnie zabronione.

Jeśli chcesz się dowiedzieć jak w praktyce rodzinnej zastosować powyższą wiedzę psychologiczną warto sięgnąć do lektury poradników:

Jesper Juul: “Rodzic jako przywódca stada. Pełne miłości przywództwo w rodzinie”

Faber Adele i Mazlish Elaine: „Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły”

Jesper Juul: „Twoje kompetentne dziecko. Dlaczego powinniśmy traktować dzieci poważniej?”

Susan Stiffelman: „Uważne rodzicielstwo. Wychowaj dziecko na świadomego, pewnego siebie i czułego człowieka”