Współczesne oblicze przemocy: Molestowanie seksualne dziecka.

 „Dziecko zachowywało się inaczej niż zwykle, ale nigdy nie przypuszczałbym, że ktoś mógłby zrobić mu krzywdę!”, „Jak mogłam tego nie zauważyć?”

Takie słowa padają ze strony dorosłych, kiedy okazuje się, że dziecko doświadczyło przemocy seksualnej. Jest tak, że dzieci same rzadko komunikują wprost, że zostały skrzywdzone. Szczególnie dotyczy to sytuacji, w której sprawcą przemocy jest ktoś z rodziny. Dlatego tak bardzo ważne jest, aby osoby dorosłe rozwijały uważność i poszerzały wiedzę w obszarze rozpoznawania niepokojących symptomów związanych z molestowaniem, które można odnaleźć w rysunkach, zabawie czy podczas obserwacji zachowań dzieci.

Jest to bardzo istotne z tego względu, że istnieją rodzice, którzy wiedząc  o stosowaniu przemocy seksualnej wobec swojego dziecka, nie reagują. Niechętnie poruszanym przez nich tematem jest molestowanie kazirodcze. Osoba, która zachowuje w tajemnicy przemoc seksualną stosowaną wobec swojego dziecka, sama mogła być molestowana w dzieciństwie. Może również bać się reakcji rodziny albo żywić obawę, że po zatrzymaniu sprawcy, zostanie sam z dzieckiem bez środków do życia. Mało kto wie, że w takich sytuacjach przy pomocy fundacji można liczyć na wsparcie specjalistów: prawników, psychologów, terapeutów i psychiatrów. 

Co powinno zaniepokoić rodziców i opiekunów dzieci, jeśli chodzi o podejrzenie stosowania przemocy seksualnej wobec dziecka?

Po pierwsze, niepokojące jest wzbranianie się dziecka, przed pozostaniem samemu z kimś z rodziny.  Jeżeli maluch nie chce zostać sam z tatą albo wujkiem, niechętnie jeździ do kogoś bądź unika danej osoby, warto zwrócić na to uwagę i porozmawiać z dzieckiem na osobności.

Należy unikać pytań nakierowujących np. „Czy nie chcesz iść do kina ponieważ dzieje Ci się krzywda?”. W takiej sytuacji warto zadawać pytania otwarte, nie sugerując odpowiedzi np. „Dlaczego nie chcesz iść do kina?”, „Dlaczego miesiąc temu chciałaś iść do kina, a teraz nie chcesz?”. 

Stwierdzono, że bliski związek dziecka ze sprawcą oraz fakt, że jest on członkiem rodziny, wpływa na długość trwania ukrywania takiego doświadczenia.  W takiej sytuacji ujawnienie przez dziecko prawdy będzie wiązało się z doświadczaniem przez nie poczucia winy, wstydu i lęku.

Trzeba pamiętać o tym, że sprawca buduje w ofierze przekonanie, że nic się przed nim nie ukryje oraz opisuje straszne rzeczy, które czekają dziecko, gdy tylko prawda wyjdzie na jaw. W związku z tym ofiara obawia się, że jeśli powie komuś o tym, co ją spotkało będzie winna nieszczęścia kogoś bliskiego oraz może stracić bezpowrotnie miłość rodziców. Jeszcze trudniejsza jest sytuacja, kiedy sprawcą jest osoba najbliższa i na ogół takie doświadczenie ma najbardziej traumatyzujące oddziaływanie na dziecko, powodując u niego jeszcze silniejszy konflikt wewnętrzny i skłonności autoagresywne.

Jedna z dziewczyn, która padła ofiarą molestowania seksualnego w dzieciństwie, podzieliła się swoim doświadczeniem:

„Moja mama znalazła sobie partnera… . Nienawidziłam kiedy nas odwiedzał. Na początku się go bałam, mówił co mam robić, krzyczał. Później już napawał mnie obrzydzeniem. Kiedy mama wychodziła do pracy, przychodził do mnie ziejąc alkoholem, brał moją rękę i kazał się dotykać. Z czasem było coraz gorzej… Próbowałam powiedzieć mamie, że się go boję, i że robi mi krzywdę, ale nie uwierzyła. Myślała, że zmyślam bo go nie lubię. Miałam 13 lat. W końcu nie wystarczyło mu tylko dotykanie, pamiętam jak wróciłam ze szkoły  pewnego popołudnia. Kazał mi oglądać film pornograficzny i po chwili zaczął się sam dotykać, później mnie, a później to się działo. Mówił, że mama i tak mi nie uwierzy, że już nie będzie na mnie krzyczał bo mnie kocha. Czułam ogromny wstyd… W wieku 14 lat zaczęłam pić alkohol, a z czasem zażywać narkotyki. Uciekałam z domu i ze szkoły, aż w końcu trafiłam do ośrodka wychowawczego, a później na odwyk. Zaczęłam wierzyć, że mogę zmienić swoje życie… Jestem już długo trzeźwa i pracuję nad sobą każdego dnia, ale to wszystko powraca”.

Wpływ na ujawnienie doświadczenia molestowania ma również relacja dziecka z rodzicem, który nie jest sprawcą przemocy seksualnej. Im większe poczucie bezpieczeństwa dziecko czuje w kontakcie z rodzicem, tym większa szansa na wyjawienie przez niego prawdy. Wyniki wielu badań, potwierdzają, że akceptacja rodzica, wiara w słowa dziecka, mądre odizolowanie ofiary od sprawcy wpływają na łagodzenie bezpośrednich objawów i późniejszych konsekwencji doświadczenia przez dziecko przemocy seksualnej.

Kolejnym faktem o którym warto pamiętać  jest to, że dzieci do czwartego roku życia, mają trudność w werbalizowaniu oraz ekspresji swoich stanów emocjonalnych. W zabawach tematycznych pojawiają się treści ilustrujące świat ich przeżyć. Dzieci chętnie odgrywają sytuacje związane z rodziną, lubią bawić się lalkami, lubią wozić misie w wózku itp. Jeśli dziecko odgrywa stosunek z lalką lub wydaje dźwięki mu towarzyszące to znaczy, że gdzieś to widziało bądź słyszało. Dlatego jeżeli dorosły to zauważy, powinien się tym zainteresować.

U większości dzieci powyżej 4 roku życia, wzrastają możliwości ekspresji werbalnej i pozawerbalnej. Ich zabawa rozwija się, a one przybierają pewne role społeczne, zaspakajając pragnienie bycia dorosłym. Dziecko poprzez zabawę może odtwarzać wielokrotnie elementy związane z sytuacją dla niego nieprzyjemną np. wizytą u lekarza. Jeżeli dziecko powtarza wciąż to samo doświadczenie, aby doświadczyć zaspokojenia, które nie zostało osiągnięte wcześniej. Jest to przymus powtarzania. Można to zjawisko porównać do procesu przeżuwania u niektórych zwierząt. Za duży kąsek pozostaje w żołądku niestrawiony i trzeba go ponownie przeżuć, żeby można było strawić. Podczas powtarzającej się zabawy w lekarza, dziecko przechodzi z postawy biernej do postawy aktywnej więc w zabawie będzie odgrywało rolę aktywną. Dziecko w ten sposób pokazuje, że nie chce być bierne oraz bezradne, a wielokrotne przeżycie doświadczenia, daje mu możliwość zapanowania nad nim. Jeżeli więc dziecko było ofiarą przemocy seksualnej najczęściej wybiera w aktywnościach zabawowych inną rolę. Dlatego może podejmować  zachowania seksualne wobec innych dziećmi albo zmuszać je do czynności seksualnych, co zdecydowanie powinno zwrócić uwagę osób dorosłych.  

Warto wiedzieć również o tym, że dzieci często swoje urazowe doświadczenia odzwierciedlają w rysunkach i innych pracach plastycznych. Nie zawsze jednak, namalowane postaci z zaznaczonymi narządami płciowymi są równoznaczne ze stosowaniem przemocy seksualnej wobec dziecka. Często są to rysunki dzieci, które są zainteresowane seksualnością, zadają dużo pytań, a ich ciekawość jest adekwatna do poziomu rozwojowego. Doklejenie piersi do figurki z plasteliny bądź próba narysowania męskich narządów płciowych w sposób infantylny, prosty, schematyczny wynika z próby odwzorowania swoich wyobrażeń dotyczących kobiet i mężczyzn. Natomiast bardzo szczegółowe rysunki narządów płciowych, twórczość dziecka, która często nawiązuje do tematów seksualnych, powinna zwrócić naszą uwagę. Trudności dorosłych w zinterpretowaniu namalowanego przez ich dziecko rysunku jest zrozumiała. Dlatego warto poświęcić trochę czasu, aby zrozumieć co dziecko chciało przekazać.

Dziecko może ulec manipulacji oprawcy, natomiast jego ciałem nie można tak łatwo zawładnąć. Warto wiedzieć o tym, że ciało dziecka maltretowanego często poprzez objawy wysyła sygnały, na które powinniśmy zwrócić szczególną uwagę.

Jednym z symptomów wykorzystania seksualnego są: bolesność w okolicach genitaliów, siniaki oraz otarcia po wewnętrznej stronie ud.

Do konsekwencji w sferze cielesnej należą również:

• urazy zewnętrznych narządów płciowych,
• infekcje jamy ustnej,
• infekcje dróg moczowo-płciowych,  
• urazy około-odbytnicze oraz choroby weneryczne.

Dziecko skarżące się na ból w okolicach narządów płciowych powinno zostać zabrane do lekarza w celu zbadania. Strach pomaga dziecku uniknąć niebezpiecznych sytuacji oraz różnych  zagrożeń płynących ze środowiska, chociażby strach przed niebezpiecznym zwierzęciem pozwala uniknąć konfrontacji z nim. W takich sytuacjach ciało reaguje odpowiednio do odczuwanej emocji: powiększają się źrenice, tętno przyspiesza, a mięśnie napinają się. Tłumiony lęk oraz stres, który przeżywa dziecko w kontakcie ze sprawcą, przed którym nie może uciec, często wyraża się poprzez jego ciało.  Dlatego powstają skutki psychosomatyczne takie jak bóle głowy, moczenie wtórne, nietrzymanie kału, wymioty. U starszych dzieci mogą wystąpić zaburzenia miesiączkowania oraz zaburzenia łaknienia takie jak bulimia lub anoreksja.

Nastolatkowie mogą również w takich przypadkach uciekać z domu, poddając się działaniom używek, które łagodzą ich napięcie. Często w przyszłości ich zachowania seksualne są nieprawidłowe, a kontakt seksualny z drugą osobą jest powierzchowny. Najczęściej mają trudności w nawiązywaniu relacji intymnych oraz w wyznaczaniu granic osobistych. Próby samobójcze również mogą świadczyć o molestowaniu. Natomiast niezależnie od źródła tych zachowań, w takim przypadku należy udać się do specjalisty. Depresja oraz zaburzenia lękowe występują w konsekwencji przemocy seksualnej.

We wszystkich badaniach najczęstszym skutkiem doświadczenia przemocy seksualnej jest Zespół Stresu Pourazowego (PTSD), który najczęściej objawia się poprzez intensywne myśli i uczucia związane z doświadczeniem przemocy seksualnej, które trwają nawet długo po zakończeniu tego wydarzenia. Często PTSD jest związane z powracającymi koszmarami sennych, silnymi negatywnymi reakcjami: lęku, smutku lub złości nie adekwatnymi do sytuacji tu i teraz np. na jakieś skojarzenie wywołane przez przypadkowy dotyk czy dźwięk.

PTSD oraz inne zaburzenia w sferze emocjonalnej występują nie tylko w wyniku molestowania. Symptomy dzieci molestowanych pokrywają się czasami z symptomami dzieci przejawiającymi różne zaburzenia psychiczne. Dlatego cennym jest gdy rodzic lub dorosły z otoczenia dziecka zauważa niepokojące sygnały. Jednocześnie warto zaniechać przeprowadzania własnego śledztwa.  Z wątpliwościami wskazane jest, aby zgłosić się do profesjonalistów i im pozostawić analizę sytuacji dziecka.

Badania przedstawiają, że najczęściej sprawcą przemocy seksualnej wobec dziecka, jest ktoś z najbliższego otoczenia. Są to bez wątpienia sytuacje najtrudniejsze zarówno dla dziecka jak i jego rodziny, mające najbardziej dotkliwe konsekwencje i wymagające przenikliwej weryfikacji. Ocena każdej sprawy, w której występuje podejrzenie stosowania przemocy seksualnej wobec dziecka jest procesem bardzo złożonym, który wymaga czasu oraz wnikliwej analizy, a przede wszystkim spojrzenia skupionego na faktach – bez emocji, dlatego konieczne jest pozostawienie tego zadania specjalistom.

Autor:

Psycholog – Daria Witosińska

Publikacja powstała w ramach opracowywania programów informacyjno-szkoleniowych dla FUNDACJI „DOŚĆ” z Bielska Białej www.dosc.info upowszechniających wiedzę na temat praw dzieci oraz przeciwdziałających zjawisku stosowania przemocy seksualnej wobec dzieci.