„Publikowane w ostatnich dekadach prace naukowe, dowodzą, że rodzice mają ogromny wpływ na umysłowe i fizyczne cechy dzieci, które wychowują”
Dr Thomas Verny „The Secret life of the Unborn Child”

Od najwcześniejszych etapów swojego rozwoju, dziecko w oparciu o wzorce pochodzące od najbliższych opiekunów, tworzy bazę danych dla swojego systemu operacyjnego. Zapisane w ten sposób programy zabezpieczają odpowiednie modele zachowań, dzięki zjawisku imprintingu (z ang. imprint: wpoić, odcisnąć), pełniącego funkcję adaptacyjną pozwalającą przystosować i nauczyć małego człowieka tego, w jaki sposób ma odnaleźć się w świecie. Mechanizm ten przebiega w pełni automatycznie.

Na jakich podstawach naukowych oparta jest powyższa wiedza?

Dr Rima Laibow (Lipton 2019) opisuje kolejne etapy rozwoju aktywności mózgowej dziecka:

W pierwszych dwóch latach dominują fale o najniższej częstotliwości nazywane falami delta (poniżej 3 Hz), występujące w warunkach naturalnych u człowieka dorosłego w czasie głębokiego snu.
Od 2 do 6 roku życia w aktywności mózgowej przeważają fale theta (3-7 Hz). Te fale dominują w aktywności mózgowej u dorosłych w czasie zasypiania, a także pod wpływem medytacji lub hipnozy. W praktyce oznacza to, że dziecko w pierwszych sześciu latach życia w związku z występującą w tym czasie dominacją fal mózgowych delta i theta podlega wysokiej podatności na sugestie, co skutkuje tym, że obserwując najbliższe otoczenie, przejmuje od nich wzorce, przekonania, a szczególnie zachowania. Zjawisko to określa się mianem imprintingu (Reber 2000), oznaczającego wdrukowanie, wpojenie. Jest to rodzaj uczenia się mimowolnego, naśladownictwo, które odbywa się szybko, w relatywnie krótkim okresie. Jako zapis w mózgu jest niezwykle odporne na wygasanie lub zmianę oraz ma głęboki i trwały wpływ na późniejsze zachowania społeczne, w małym zakresie podlegające w naturalnych warunkach modyfikacji wdrukowanego wcześniej wzorca. Duża zależność dzieci od rodziców w czasie do 6 roku życia wynika również z niedojrzałości ich mózgu. Przede wszystkim zjawisko to dotyczy kory mózgowej, która spośród wszystkich części ośrodkowego układu nerwowego dojrzewa najpóźniej. Jest to część mózgu odpowiedzialna za najbardziej złożone zachowania. Ostatnie etapy rozwoju kory mózgowej decydujące o jakości tej struktury przypadają na pierwsze lata życia (Kaczmarzyk 2020).

Oznacza to, że w okresie poniżej 6 roku życia szczególne znaczenie ma świadome oddziaływanie na dziecko ze strony rodziców.

Powyżej 6 roku życia, w aktywności mózgowej coraz częściej występują fale alfa (7-13 Hz), oznaczające spokojną świadomość. Występują one naturalnie w stanie czuwania u zrelaksowanej osoby. Chociaż w mniejszym stopniu niż w okresie poniżej 6 roku życia, ale nadal dziecko jest podatne na działanie wyżej opisanego zjawiska imprintingu.
Od 12 roku życia pojawiają się na wykresie fale mózgowe beta (12-35Hz) utrzymujące się przez dłuższe okresy, oznaczające przejście do stanu czynnej świadomości, co powoduje, że wpływ programowania ze strony najbliższego otoczenia słabnie. Co warte zaznaczenia nadal na dziecko działają wzorce, które zostały wgrane wcześniej. W okresie od 12 roku życia rusza do intensywnej pracy układ hormonalny, zintensyfikowaniu podlegają zmiany zachodzące w korze przedczołowej, co może przejawiać się przez nagłe zmiany zachowań, zainteresowań oraz pomysłów na siebie, występujące u młodego człowieka w tym wieku (Kaczmarzyk 2020).

Warto wiedzieć, że badacze udowodnili, iż rozwijający się mózg dziecka jest na tyle wrażliwy, że w sposób szczególny reaguje na wpływy ze środowiska nawet tak subtelne jak emocje np. związane ze stresem rodzica (Spork 2011). Zjawisko to dotyczy w szczególności dzieci wysoko wrażliwych, których szacuje się, że jest ok. 20procent w populacji dziecięcej. Charakteryzują się one wysoko czułym i szybko reagującym układem nerwowym (Aron 2017). Znane są przypadki dzieci mających trudności z: zachowaniem, pamięcią, koncentracją itd powstałe na skutek reakcji ich czułego układu nerwowego na wpływy pochodzące z najbliższego otoczenia.

Środowisko a Epigenetyka

Epigenetyka, czyli nauka zajmująca się badaniem zmian ekspresji genów wyjaśnia, dlaczego bliźnięta jednojajowe różnią się od siebie pod względem biochemicznym. Tłumaczy różnice między nimi poczynając od sposobu ubierana się, odmiennych charakterów, spędzania czasu, aż po choroby na które każde z bliźniąt cierpi.

Stwierdzono, że różnice z wiekiem nieustannie się powiększają, ponieważ zwiększa się liczba różnych doświadczeń. Oznacza to, że wpływ środowiska przynosi różne epigenetyczne skutki. Co ciekawe, badania dowodzą, że różnić mogą się od siebie epigenomy nie tylko dwóch identycznych genetycznie osób, ale również tego samego człowieka w różnych okresach życia (Spork 2011). Praktycznie oznacza to, że sfera wpływu środowiska rodzinnego, na rozwijające się dziecko jest ogromna. Wyniki badań epigenetyków podważają wierzenia ludzi dotyczące tego, że dziedziczymy zarówno choroby jak i problemy naszych rodziców czy przodków. Z tych wierzeń bierze się często również przeświadczenie, że wpływy środowiska mogą jedynie doraźnie ingerować w zachowanie czy zdrowie psychiczne, które jak okazuje się nie znajduje potwierdzenia w doniesieniach naukowych (Spork 2011).

Psychologiczno-pedagogiczne znaczenie sfery rodzicielskiego wpływu

Znany duński pedagog i terapeuta rodzinny Jasper Juul, uznawany za lidera przełomu we współczesnej pedagogice, autor licznych poradników na temat wychowania i życia rodzinnego, posiadający ponad 35 lat doświadczenia zawodowego stwierdził, że żadna metoda wychowawcza nie zastąpi autentycznej relacji dorosłego z dzieckiem. Podkreślał, że oddziaływanie rodziców na dzieci odgrywa znaczącą rolę w procesie rozwoju poszczególnych części i funkcji mózgu małego człowieka, której w większości rodzice nie są świadomi. W swoich publikacjach zaznaczał (Juul 2011 i 2017), że dzieci kopiują zachowania opiekunów, dopasowując się i starając współdziałać.

Akcentował, że jest to proces nieświadomy, pozbawiony planowania. Obserwował, że wszystkie zachowania dzieci dalekie są od przypadkowości i mają swój sens. Uważał, że mogą być feedbackiem dla rodziców, którzy stanowią najważniejszą osobę przywiązania. Juul podkreślał, że zdarza się, że informacje te czasem trudno jest rodzicom zrozumieć, ale z całą pewnością można uznać, że pociechy wykazują gotowość do współdziałania najczęściej poprzez proste kopiowanie lub kopiowanie odwrócone. Zaznaczał, że dzieci potrzebują przywództwa dorosłych, gdyż brakuje im jeszcze doświadczenia i siły wewnętrznej, żeby samemu decydować o sobie.

Jak wiedze powyższą zastosować w praktyce w sytuacji zgłoszenia dziecka do psychologa?

W przypadku pojawienia się u dziecka trudności, w szczególności natury emocjonalnej warto, aby rodzice rozumieli ogromne znaczenie swojej roli w tej sytuacji. Następnym krokiem opiekunów jest zdobycie przez nich WIEDZY podczas konsultacji ze specjalistą dotyczącej tego, W JAKI SPOSÓB odpowiednio wesprzeć dziecko w przezwyciężeniu przez nie problemów.

Gotowość każdego z rodziców do wejrzenia w siebie jest bardzo ważnym czynnikiem terapeutycznym i ułatwia właściwe przeprowadzenie konsultacji psychologicznej dotyczącej dziecka. Uzyskanie należytego wglądu specjalisty jest konieczne do wyciągnięcia odpowiednich wniosków, umożliwiających wskazanie indywidualnych obszarów do pracy dla każdego z rodziców oraz dziecka. Ma to ogromne znaczenie, jeśli chodzi o korzyści płynące zarówno dla dziecka jak i rodziców przede wszystkim związane jest ze skróceniem czasu trwania całego procesu zmiany i obniżeniem poziomu stresu.

Ważnym jest, że działania wdrożone przez rodziców wyposażonych w wiedzę, odbywały się każdego dnia umożliwiając systematyczne utrwalanie właściwych zapisów w sposób naturalny, co zdecydowanie zwiększa efektywność tak całościowo prowadzonego procesu. Rodzic realizujący spotkania z psychologiem ma pełen wgląd w przebieg prowadzonych działań w ramach realizowanej przez specjalistę pracy.

Natomiast w przypadku, gdy dziecko samo pracuje z psychologiem bez jednoczesnych działań podejmowanych przez rodziców trafia w swoim środowisku na powtarzające się zachowania, które osłabiają lub wręcz uniemożliwiają osiągnięcie oczekiwanej zmiany. Dorosły nie mający wiedzy na temat swojej roli oraz wpływu i nie doceniający siły tego oddziaływania, może nieświadomie podejmować działania utrudniające realizację nawet najlepiej doprecyzowanych przez specjalistę założeń i celów. Brak wiedzy rodziców i kwestie organizacyjne wynikające z udziału dziecka w systematycznych i rozciągniętych na długie miesiące, czy nawet całe lata wizyt powodują, że czas pracy samego dziecka z psychologiem w takiej sytuacji znacznie wydłuża się. Są również przypadki, w których uzyskanie u dziecka poprawy w sytuacji braku właściwego oddziaływania ze strony OBOJGA rodziców jest zupełnie niemożliwe.

Bez wątpienia można stwierdzić, że współpraca rodziców z psychologiem przynosi ogromne efekty, zdecydowanie większe, niż gdyby dziecko wyłącznie samo pracowało ze specjalistą.

Autor: Psycholog – Daria Witosińska

Bibliografia:

Aron E. „Wysoko wrażliwe dziecko. Jak je zrozumieć i pomóc mu żyć w przytłaczającym świecie?”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2017.

Dr Kaczmarzyk M. „Sfera napięć. Historia naturalna konfliktu z nastolatkiem”, Element, Gliwice 2020.

Juul J. „Nie z miłości. Mądrzy rodzice – silne dzieci”, Wydawnictwo MiND, Podkowa Leśna 2011.

Juul J. „Rodzic jako przywódca stada. Pełne miłości przywództwo w rodzinie”, Wydawnictwo MiND, Podkowa Leśna 2017.

Dr Lipton B. „Świadome rodzicielstwo, czyli rodzice w roli inżynierów genetycznych”, w: „Biologia Przekonań”, Łódź 2019.

Reber A. „ Słownik psychologii”, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2000.

Dr Spork P. „Drugi kod. Epigenetyka, czyli jak możemy sterować własnymi genotypami”, Warszawa 2011.

Dr Verny T. , Kelly J. „The secret Life of The Unborn Child”, Bantam Doubleday Dell, New York, 1981.

Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone