W okresie przedszkolnym zabawa stanowi bardzo ważną czynność podejmowaną przez dziecko. Według Wygotskiego zabawa dziecka w wieku przedszkolnym jest najważniejszą aktywnością wpływająca na jego rozwój.
Według Elżbiety Marii Minczakiewicz można wyróżnić następujące funkcje zabawy:
- funkcja kształcąca – dziecko rozwija swoje zmysły, doskonali sprawność motoryczną, wzbogaca wiedzę o świecie i o sobie samym, uczy się poznawać swoje możliwości i je oceniać,
- funkcja wychowawcza – dziecko przyswaja sobie różne normy, poznaje reguły postępowania, zawiera umowy, których przestrzeganie obowiązuje w zabawach z innymi dziećmi,
- funkcja terapeutyczna – w zabawie dziecko uczy się różnych sposobów wyrażania swoich uczuć i rozwiązywania problemów,
- funkcja projekcyjna – pozwala dziecku wchodzić w różne role, dając m.in. okazję do zrealizowania rzeczy niemożliwych w życiu codziennym.
Jakie korzyści dziecko wynosi z zabawy ?
- lepiej poznaje siebie samego,
- rozwija zdolność wczuwania się w sytuację drugiej osoby a tym samym ma możliwość rozwijania empatii,
- dziecko trenuje swoje zdolności motoryczne, jak umiejętność szybkiego reagowania,
- rozwija umiejętność współpracy,
- podczas zabawy dziecko ma możliwość pokonania zakorzenionych wzorców zachowań i przećwiczenia nowych umiejętności,
- rozwija zdolność do rozwiązywania problemów, przezwyciężania trudności i odnoszenia sukcesów,
- rozwija wyobraźnię i pomysłowość.
Czy zabawa może być również dla dziecka sposobem na rozładowanie nadmiaru energii?
A może jest imitacją działań dorosłych?
Czy dzieci uczą się podczas zabawy jak radzić sobie ze zmianą przez połączenie nowych doświadczeń ze znanymi schematami?
Czy może się zdarzyć, że w zabawie dziecko powtarza doświadczenie, które wcześniej było nie do zaakceptowania, aby dzięki tej aktywności mieć możliwość zintegrowania tego co trudne? Oczywiście tak.
Co na temat dziecięcej zabawy powiedzieli psychoanalitycy?
Po pierwsze, w literaturze psychoanalitycznej spotykamy się z oczywistym stwierdzeniem, że dziecięce zabawy odtwarzają to, czego doświadczyło dziecko. Po drugie, zabawa jest sposobem na zaspokojenie pragnienia w imię przyjemności związanego z byciem dużym (dorosłym) np. zabawy w dom, w policjanta, w fryzjerkę. Po trzecie, dziecięca aktywność może być związana z odtwarzaniem sytuacji, które były dla dziecka pozbawione przyjemności np. dziecko zabrane do dentysty może następnie przez jakiś czas bawić się w sposób związany z wizytą u stomatologa. Później stopniowo porzuca tego rodzaju działanie.
Może zdarzyć się tak, że dziecko będzie w zabawie powtarzać wciąż na nowo to samo doświadczenie. W tym przypadku mamy do czynienia z tzw. przymusem powtarzania. Potrzeba powtarzania może być związana z odtwarzaniem takiej samej sytuacji z jednoczesnym pragnieniem zaspokojenia, które w doświadczeniu dziecka nie zostało wcześniej osiągnięte. Zachodzący proces można porównać do procesu przeżuwania u niektórych zwierząt. Kąsek jest zbyt duży, aby poradzić sobie za jednym razem, więc niestrawiony posiłek pozostaje w żołądku. Dlatego trzeba go ponownie przeżuć, aby następnie można było strawić.
Ważne jest to, że podczas powtarzania dziecko przechodzi od bierności do aktywności i w ten sposób doświadcza wrażeń, które wcześniej przyjmowane były tylko w sposób bierny np. po wizycie u dentysty dziecko odtwarza na młodszej siostrze dokładnie te same działania, którym zostało poddane. Pokazuje to niechęć do bycia biernym, bezradnym przy jednoczesnej preferencji do bycia stroną aktywną. Dzięki powtarzaniu przeżytych doświadczeń dziecko zdobywa możliwość zapanowania nad doświadczeniem. Istotne jest to, że przejście od bierności do aktywności odbywa się poprzez wybór roli. Jeśli dziecko było ofiarą lub obserwatorem najczęściej wybiera inną rolę. Niezintegrowane doświadczenie o bolesnej naturze zostaje opracowane i zintegrowane powoli i w małych partiach. Ma to ogromne znaczenie terapeutyczne w przypadku doświadczonych przez dziecko stresujących wydarzeń.
A co z tego może wynikać dla nas dorosłych obserwatorów i uczestników zabaw dziecięcych?
Z pewnością ważne jest zaakceptowanie potrzeby dziecka do odtwarzania przeżytych doświadczeń oraz nieumniejszanie rangi tych działań. Istotne jest również nienarzucanie dziecku swojego przebiegu ani zakończenia zabawy. Ponadto ważne jest nieocenianie zachowań dziecka podejmowanych w zabawie w kategoriach dobre/złe, brzydkie/ładne, wolno/niewolno. Jeśli bawimy się z dzieckiem to starajmy się z pełny zaangażowaniem podejmować rolę, która została nam powierzona w zabawie. Unikajmy oceniających komentarzy. Starajmy się bardziej nazywać rzeczywistość „To wygląda jak……” „To trochę jakby…….” bądź zadajmy pytania „Czy mam…….? „Czy mogę……?
W szczególności istotne jest unikanie stwierdzeń hamujących aktywność twórczą takich jak: “nie uderzaj” , “nie tak mocno”, “nie powinieneś tak robić lalce”, “ułóż to równo”, „tak jest nieładnie”.
Pamiętajmy, że zabawa jest swobodną aktywnością twórczą.
Autor: Psycholog – Daria Witosińska
Bibliografia:
Dyner W.J. (1983) Zabawy tematyczne dzieci w domu i w przedszkolu, Wrocław Ossolineum.
Elkonin D.B. (1984) Psychologia zabawy, Warszawa WSiP.
Tyborowska K. (1966), Wiek przedszkolny w: Żebrowska M. (red.) Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa PWN.
L. Wygotski (1971) Wybrane prace psychologiczne, Warszawa PWN.
Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszystkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie bez zgody zabronione.