Psychologiczne ABC przyszłej Mamy

Znaczenie czasu poczęcia dziecka.

Badania pokazują, że rodzice mogą odgrywać wobec swoich dzieci rolę inżynierów genetycznych już kilka miesięcy przed poczęciem.  Na ostatnim etapie dojrzewania plemników i jajeczka, dzięki procesowi tak zwanego genomowego imprintingu (z ang. imprint: wpoić, odcisnąć), występuje regulacja odpowiednich grup genów kształtujących osobowość dziecka. Powoduje to głęboki wpływ zarówno na cechy fizyczne jak i psychiczne potomka (Lipton 2019).

Dr Verny i Wientraub piszą, że „ma znaczenie czy dziecko jest poczęte z miłości, czy w nienawiści i czy kobieta naprawdę chce zajść w ciążę”. Co jest bardzo ciekawe ludzie już wiele tysięcy lat temu zdawali sobie sprawę jak istotny dla dziecka jest czas poczęcia i przed przystąpieniem do niego pary oddawały się zabiegom oczyszczania ciała i ducha (Lipton 2019).

Czy okres prenatalny jest ważny dla rozwoju dziecka?

Liczne wyniki badań świadczą o tym, że postawa rodziców wobec dziecka nie tylko w chwili poczęcia jest ważna ale również od niej zależy dalszy rozwój płodu ponieważ ogromne znaczenie dla dziecka ma stosunek emocjonalny rodziców do dziecka prenatalnego. Z tym kwestiami wiążę się akceptacja ciąży. Z psychologicznego punktu widzenia optymalnie jest, gdy akceptacja odbywa się jednocześnie na kilku poziomach: świadomym, nieświadomym, intelektualnym, emocjonalnym i działaniowym.

Rozwój technik medycznych pozwala na obserwowanie rozwoju i zachowań dziecka w łonie matki. Okazuje się, że dziecko w wieku prenatalnym „odbiera bodźce ze wszystkich swoich zmysłów, reaguje na nie, selekcjonuje je, zapamiętuje i rozpoznaje, uczy się, nabywa wiedzę i nawyki, przeżywa proste emocje, komunikuje swoje potrzeby, zwłaszcza te związane z dyskomfortem i wchodzi w interakcje społeczne” (Kornas – Biela 2001). Specjaliści przyjmują, że im wcześniejszy etap w rozwoju prenatalnym tym intensywniejsze tempo przemian i większa wrażliwość na czynniki zewnętrzne.

 „Nieodparta wymowa dowodów naukowych zebranych w ciągu ostatnich dwóch dekad wymaga, abyśmy zmienili swoje stanowisko w kwestii umysłowych i emocjonalnych zdolności nienarodzonych dzieci. Badania pokazują czy to podczas snu czy czuwania, nieustannie rejestrują one każde działanie, myśl i emocje matki. Doświadczenia życia płodowego już od chwili poczęcia kształtują mózg i kładą podwaliny pod rozwój osobowości, temperamentu i zdolności rozumowania” (Verny 1981).

Jak się okazuje na poziom ilorazu inteligencji znacząco wpływają  warunki w okresie prenatalnym. Prof. Devlin i współ. (1997) w swoich badaniach stwierdzili, że znaczenie czynników środowiskowych może sięgać w przypadku poziomu IQ nawet 51% (w: Lipton 2019).

Oznacza to, że rodzice mogą od najwcześniejszego okresu życia zadbać o zdrowie swoich dzieci (Spork 2011), np. poprzez rozwijanie wielu form kontaktu prenatalnego, bo każda z nich może mieć znaczenie dla rozwoju więzi emocjonalnej pomiędzy dzieckiem a rodzicami. Istotne jest stworzenie warunków, aby dziecko mogło się rozwijać w atmosferze miłości i skupienia się na jego potrzebach. W sytuacji, w której matki czują się akceptowane przez swoje otoczenie łatwiej znoszą niedogodności ciąży i porodu, dłużej karmią piersią, a w macierzyństwie doświadczają więcej radości. Wsparcie partnera jest bardzo ważną kwestią zarówno, jeśli chodzi o jego codzienne zainteresowanie. Szczególne znaczenie ma dla kobiety obecność partnera w czasie porodu.

Korzyści płynące z rozwijania więzi emocjonalnej z dzieckiem w czasie okresu prenatalnego.

Stwierdzono, że noworodki stymulowane przed narodzeniem wiedzą, czują i rozumieją znaczenie uczuciowe słów, gestów i zachowań. Zaobserwowano intensywniejszy rozwój głużenia i gaworzenia, a co z tym wiąże się szybszy rozwój mowy.  Ustalono, że dzieci matek, które aktywowały w okresie prenatalnym ich rozwój wpływały w ten sposób na ich przyśpieszony rozwój psychomotoryczny, wyższe funkcje intelektualne, a co za tym idzie późniejsze sukcesy szkolne i zdolności twórczego myślenia.

Dzieci te są lepiej wyćwiczone w odbieraniu sygnałów i reagowaniu na bodźce. Powoduje to, że w ich mózgach tworzy się więcej połączeń nerwowych. Badania wykazały, że mózg dziecka odbiera wrażenia z otoczenia wewnątrz i zewnątrzmacicznego i przechowuje je jako „głęboką, wrodzoną wiedzę” (Kornas – Biela 2002). U dzieci, których rodzice rozwijali z nimi więź przed urodzeniem daje się zaobserwować, że po urodzeniu bardzo łatwo nawiązują kontakt wzrokowy, dobrze się rozwijają, ich ekspresja wzrokowa i ruchowa jest zadziwiająca. Daje się zauważyć również, że są one ufne i otwarte na innych.

Okazuje się, że dla matek stosujących prenatalną stymulacje również płynie z tego działania wiele korzyści tj.: rozwijają swoją osobowość, intuicje, wrażliwość oraz lepiej oceniają okres oczekiwania na urodzenie dziecka. Badania wskazują, że kobiety te są zazwyczaj bardziej zadowolone z porodu niż te, które nie rozwinęły w czasie ciąży więzi ze swoim dzieckiem. Ponadto matki te czują się bardziej rozluźnione w relacji z noworodkiem, lepiej rozumieją płynące od niego sygnały i sprawniej na nie reagują oraz czerpią większą radość z kontaktu z dzieckiem (Kornas – Biela 2002).

Jak stres matki w czasie ciąży wpływa na rozwijające się dziecko?

Dowiedziono, że matczyne hormony mogą wpływać na rozwój płodu w sposób pośredni – zmieniając jego fizjonomię i zachowanie. Ponieważ na rozwój mózgu oddziałuje jego własna aktywność bioelektryczna, zmiany w zachowaniu takie jak duże zwiększenie albo zmniejszenie się ruchów płodu, mogą mieć trwałe skutki dla połączeń nerwowych w mózgu i w ostatecznym rachunku – jego funkcjonowania” (Eliot 2010). Warto wiedzieć, że hormony matki mogą wpływać na rozwój płodu nawet wtedy, gdy nie dostają się do jego krwiobiegu. Dzieje się tak ponieważ wiele hormonów może zmieniać dopływ krwi do łożyska, co może zakłócać dostawy tlenu i składników odżywczych, co ma decydujące znaczenie dla rozwoju płodu. Oznacza to, że jeśli matka jest spięta, zdenerwowana czy doświadcza obaw, akcja jej serca przyśpiesza, co skutkuje tym, że do krwiobiegu są uwalniane hormony stresowe, które zmniejszają przepływ krwi przez łożysko, co z kolei powoduje, że dziecko otrzymuje mniej tlenu. Badania wykazały, że stres przeżywany przez matki w czasie ciąży zaburza czynności mózgu płodu, łączy się z większym współczynnikiem poronień, małym ciężarem ciała noworodka, przedwczesnymi porodami oraz różnorodnymi problemami zdrowotnymi, a nawet opóźnieniem rozwoju umysłowego i zdolności ruchowych (Eliot 2010).

Badania psychobiologa Dirka Hellhammera (2008), dotyczące związku między obciążeniem psychicznym matek w ostatnich trzech miesiącach ciąży, a późniejszym wstępowaniem u dzieci chorób wywołanych stresem jak np. fibromialgia wykazały, że „W zależności od tego, w jakiej fazie rozwoju znajduje się akurat mózg, stres matki może wywołać bardzo różne skutki u dziecka. Jeśli tzw. oś stresu zostaje fałszywie zaprogramowana, może to mieć „fatalne skutki”, bo dzieci stają się nieodporne na różnego rodzaju obciążenia. Mogą być przez to bardziej podatne na choroby związane z poważnym stresem, na przykład depresje, bezsenność, ataki serca, fibromialgię, alergie czy cukrzyce” (Spork 2011).

„Potrzeby uczuciowe, choć nieuświadomione, występują od chwili poczęcia i niezaspokojenie ich staje się przyczyną zaburzeń osobowości dających się zaobserwować w znacznie późniejszym okresie” (Fijałkowski 1980). Na wpływ negatywnych doświadczeń prenatalnych na trudności rozwojowe zwraca uwagę R. E. Laibow, na szkolne B. Zachau – Christiansen, zaburzeń osobowości G. Dobrotka, psychoz C. A. Encina, schizofrenii G. Benedetii, autyzmu B. Rollett. 

Oznacza to, że zadbanie przez matkę o higienę psychiczną w czasie ciąży jest istotnym czynnikiem z zakresu profilaktyki zdrowotnej, jeśli chodzi zarówno o istotne zmniejszenie ryzyka chorób somatycznych jak i psychicznych dla dziecka. 

Jakie zmiany zachodzą w czasie ciąży u kobiety w zakresie psychiki?

1. Makiełło – Jarża (1972) wyróżniła trzy okresy rozwoju postawy macierzyńskiej:

– okres od wczesnego dzieciństwa do zajścia kobiety w ciążę,

– okres ciąży i porodu,

– okres od urodzenia dziecka do ukończenia 3-4 miesiąca życia.

Jakie czynniki mogą utrudniać powodzenie we wchodzeniu w rolę macierzyńską?

Negatywny obraz siebie związany ze spostrzeganiem siebie jako niekompetentnej, nie wystarczająco sprawnej, silnej czy mądrej a także trudne doświadczenia z dzieciństwa mogą utrudniać odnalezienie się kobiety w nowej roli. Przyjmuje się, że wśród czynników tłumiących rozwój poczucia bycia matką są wcześniejsze ciąże o powikłanym przebiegu, poronieniu oraz różne doświadczenia związane z technikami wspomagania rozrodu.

Dlaczego ciąża jest dla kobiety dobrym czasem na psychoterapie?

Okres ciąży może stać się okresem wzbogacającym i stymulującym do osobistego rozwoju.

Z relacji matek wynika, że ciąża jest jednym z najtrudniejszych zadań. Matką nie można stać się z dnia na dzień ale dorasta się do tej roli stopniowo. Wiele kobiet które zachodzą w ciąże nie wie jak ma postępować, aby zapewnić swojemu dziecku odpowiednie środowisko do rozwoju, ani nie ma wiedzy w jaki sposób rozwijać więź emocjonalną z dzieckiem jeszcze przed jego narodzinami. Wiele kobiet nie rozumie, że ich samopoczucie w czasie ciąży jest ściśle związane z tym jak postrzegają zmiany zachodzące w swoim ciele, jak widzą siebie w roli matki oraz w jaki sposób wyobrażają sobie dziecko i opiekę nad nim.

Okres ciąży i czas okołoporodowy z psychologicznego punktu widzenia traktuje się jako okres pozytywnego kryzysu rozwojowego, w czasie którego osobowość jest bardziej skłonna do zmian dająca np. możliwość zmiany często występującej ambiwalentnej postawy wobec ciąży wynikającej z wątpliwości i niepokojów o jej przebieg na zdrową postawę sprzyjającą adaptacji do zmian. W szczególności zjawiska te dotyczą kobiet, które są w ciąży po raz pierwszy.  W czasie ciąży następuje uaktywnienie energii zmierzających do rozwiązania nierozwiązanych konfliktów psychicznych i przywrócenia stanu psychicznej równowagi. W tym czasie szczególnie uaktywniają się nierozwiązane konflikty wewnętrzne w szczególności z relacji z rodzicami, stłumione emocje związane ze sposobem w jakim się było matkowanym. Dokonuje się w tym czasie reorganizacja osobowości, zwiększona jest wrażliwość na bodźce emocjonalne i społeczne. Ten czas sprawia, że jest to sprzyjający okres kształtowania postaw rodzicielskich.

Doświadczenia z rodziny pochodzenia mogą wpływać na sposób przeżywania ciąży porodu i połogu oraz kontaktów z dzieckiem np. badania pokazują, że patologia ciąży i porodu zdarza się częściej u tych kobiet, których matki miały trudności w adaptacji do wymagań macierzyństwa, więź z matką była osłabiona lub niewłaściwie doświadczających swojej kobiecości (za: Kornas – Biela 2003). Przyjmuje się, że „wiele kobiet przechodzi średnią depresję zwłaszcza podczas pierwszych 8 – 10 tygodni, a sam stosunek matki do dziecka w tym okresie charakteryzują sprzeczne myśli i uczucia – od pełnej akceptacji do odrzucenia” (E. Lichtenberg – Kokoszka 2011).

Podsumowanie:

Aktualny jeszcze w I połowie XX wieku pogląd, zgodnie z którym umysł nowonarodzonego dziecka jest jak czysta karta, ani z punktu widzenia medycyny ani psychologii, nie znajduje naukowego uzasadnienia. Istotne jest również obalenie mitu, że rola kobiety w czasie ciąży sprowadza się do zapewnienia składników odżywczych dla rozwoju dziecka.

W obliczu wiedzy naukowej dotyczącej tego, że zarówno fizyczny jak i psychiczny rozwój dziecka kształtuje się od pierwszych chwil jego życia, bardzo istotny jest temat przygotowania kobiety do macierzyństwa jeszcze przed poczęciem jak również jej przystosowania do roli matki podczas ciąży z tego względu że wczesne przygotowanie ułatwia odnalezienie się w roli matki i właściwe rozwijanie więzi z dzieckiem.

Ważna jest popularyzacja wśród kobiet postawy aktywnego przygotowania się do ciąży, porodu i macierzyństwa.  Pozytywna postawa wobec możliwości pojawienia się dziecka jest ważnym elementem jego akceptacji.

Badania naukowe jednoznacznie wskazują, że dbanie o somatyczne, psychiczne i duchowe zdrowie przyszłej mamy zasadniczo wpływa na fizyczne i psychiczne zdrowie dziecka. W pierwszych miesiącach życia prenatalnego kształtują się wszystkie konieczne do życia organy dziecka, rozwija się ono psychoruchowo oraz kształtuje pod względem osobowościowym. Dlatego warto, aby kobieta zatroszczyła się zarówno o siebie jak i o dziecko, ponieważ te 9 miesięcy ciąży może w zasadniczy sposób wpłynąć na jego życie jak i całej rodziny.

Autor: Psycholog – mgr Daria Witosińska

Jak zadbam o higienę swoich myśli?

W jaki sposób obniżyć poziom stresu?

Jak można w naturalny sposób poprawić swoje samopoczucie?

Jak nawiązać i rozwijać relacje emocjonalną z nienarodzonym dzieckiem?

Jak na poszczególnych etapach ciąży stymulować rozwój potomka?

Jeśli chcesz poznać odpowiedzi na powyższe pytania to zapisz się na zajęcia indywidualne „Psychologiczne ABC przyszłej Mamy”, prowadzone w Centrum Wsparcia Psychologicznego i Terapeutycznego przez psycholog Darię Witosińską. Tematyka zajęć prowadzona  jest w zależności od indywidualnych potrzeb kobiety oraz wskazań (psychoedukacyjnych, psychoterapeutycznych) określonych na poprzedzającej rozpoczęcie zajęć konsultacji psychologicznej.

Zajęcia są prowadzone w trybie stacjonarnym, w gabinecie. Dla zainteresowanych dostępna jest również możliwość uczestnictwa w zajęciach w trybie zdalnym.

Bibliografia:

Dąbrowska – Wnuk M. „Doświadczenie dziecka prenatalnego i ich znaczenie w procesie adaptacji i uczenia się świata” Hygeia Public Health 54(4): 222-227, 2019.

Eliot L. „Co tam się dzieje? Jak rozwija się mózg i umysł w pierwszych pięciu latach życia”. Media Rodzina, Poznań 2010.

Hellhammer D. H. i  Hellhammer J. „Stress: the brain-body connection”, Key Issues In Mental Health” 174, 2008.

Kornas – Biela D. „Dziecko prenatalne jako obszar zainteresowań psychologicznych” w: „Oblicza dzieciństwa”, TN KUL, Lublin, 2001.

Kornas – Biela D. „Wokół początku życia ludzkiego” Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa, 2002.

Kornas – Biela D. „Psychodynamiczny nurt w psychologii prenatalnej: wybrane problemy z obszaru prokreacji” Przegląd psychologiczny, 2003.

Makiełło – Jarża G. „Geneza i rozwój postawy macierzyńskiej”, Zeszyty naukowe UJ, Prace Psychologiczno – Pedagogiczne, zeszyt 17, 1972.

Dr Lipton B. „Wymarzone dziecko, czyli świadome poczęcie i świadoma ciąża”,  w: „Biologia Przekonań”,  Ravi,  Łódź  2019.

Verny T. „The Secret life of the Unborn Child”, New York Bantan Doubleday 1981.

Verny T. R. Weintraub P. „Pre-Parenting: Nurturing Your Child from Conception”  TOUCHSTONE PRESS 2003.